Santa Maria Maggiore jest jedyną z Papieskich Bazylik, która zachowała starożytną dekorację fasady. Przed wzniesieniem Loży w XVIII wieku, mozaika była widoczna pod gołym niebem i już z tego uprzywilejowanego miejsca zapowiadała tożsamość sanktuarium: jego początki oraz świętych z nim związanych. Mozaika zajmuje powierzchnię niemal 100 m² i podzielona jest na dwa pasma (tzw. rejestry). W górnym, umieszczonym na zakrzywionej powierzchni – tzw. „cavetto” – siedzi Chrystus na wspaniałym, złotym tronie, bogato zdobionym drogimi kamieniami i klejnotami. Pantokrator znajduje się w centrum sceny Deesis, czyli tradycyjnego trio: Jezus, Jego Matka i Jan Chrzciciel. Po patronach bazylik Matki Bożej Większej i św. Jana na Lateranie, następnie pojawiają się święci Piotr i Paweł, którym poświęcone są inne główne bazyliki Rzymu. Dalej widzimy św. Jakuba Większego (po lewej), opiekuna pielgrzymów, i św. Andrzeja Apostoła (po prawej), brata św. Piotra, którzy zamykają tą kompozycję. Interwencje z XVIII wieku zasłoniły dwie postacie na krańcach kompozycji: św. Hieronima i św. Macieja Apostoła, z których dziś widoczne są jedynie głowy.
Dolny pas mozaiki, opowiadający w czterech scenach o Cudzie Śniegu, czyli o fundacji Bazyliki Liberiańskiej, działa jak ogromna predella (dekoracyjna dolna część ołtarza) — pomysł całkowicie oryginalny i nowatorski. Według tradycji, w nocy z 4 na 5 sierpnia Matka Boża ukazała się we śnie papieżowi Liberiuszowi oraz rzymskiemu patrycjuszowi Janowi. Poprosiła ich o wybudowanie świątyni na Jej cześć, wskazując miejsce i rozmiar cudownym opadem śniegu — zupełnie nieoczekiwanym w środku lata. Rankiem śnieg rzeczywiście pokrył wzgórze Eskwilińskie, a papież jako pierwszy wytyczył fundamenty pod nową świątynię, która miała powstać dzięki majątkowi patrycjusza.
Artysta mozaiki
Artysta podpisał się w inskrypcji pod stopami Chrystusa: PHILIPP(VS) RVSVTI FECIT HOC O(P)VS — „Filippo Rusuti wykonał to dzieło.” Filippo Rusuti był jednym z najważniejszych artystów działających w Rzymie pod koniec XIII wieku: pracował m.in. przy górnej bazylice w Asyżu, a także został wezwany przez króla Francji Filipa IV Pięknego (1285–1314), aby pełnić funkcję pictor regis — nadwornego malarza.
Okoliczności powstania mozaiki od dawna są przedmiotem gorącej dyskusji. Przeszkodą w jej pełnym zrozumieniu są liczne prace restauracyjne, zwłaszcza te z lat 20-tych XIX wieku, przeprowadzone pod kierunkiem Vincenza Camucciniego — inspektora Malarstwa Publicznego — które zmodyfikowały dolną część mozaiki, szczególnie dwa pierwsze panele po lewej stronie. Górna część, na złotym tle, jest przez niektórych uczonych datowana na okres sprzed upadku w niełaskę kardynałów Jakuba i Piotra Colonna w 1297 roku, natomiast dolna miałaby powstać po 1306 roku, kiedy to Jakub ponownie objął arcyprezbiterat w Santa Maria Maggiore. Inni badacze przypisują całość dzieła Filippo Rusutiemu i jego warsztatowi.
_______________________________________
Zdjęcie 1: Filippo Rusuti i warsztat, Cud śniegu, mozaika, ok. 1295 r.
Zdjęcie 2: Antonio Tempesta (miedziorytnik) / Nicolas van Aelst (druk), Widok fasady bazyliki z mozaiką średniowieczną, 1600, miedzioryt © The Trustees of the British Museum
